Czym są piece podlaskie? Czy można je ostatecznie zdefiniować Czemu kaflowe piece z Podlasia zachwycają?
Ich charakterystyczną cechą jest złożoność konstrukcji i wielozadaniowość. Są to urządzenia, które spełniają rolę pieca kuchennego i pokojowego. W rozbudowanych, tradycyjnych bryłach znajdziemy piec chlebowy, piekarnik, płytę grzewczą, „ścianówkę”, ciepłą ścianę oraz zapiecek. Każdy z nich jest inny i stanowi indywidualne zduńskie dzieło. Zbudowany z charakterystycznych prostokątnych kafli stanowi główną część tradycyjnego domostwa. Mniej doświadczony zdun stając przed takim urządzeniem stara się je zrozumieć. Brzmi to może zabawnie, ale ilość wmontowanych szybrów potrafi niekiedy zadziwić.
Inną kwestią jest to, że podlaskie piece kojarzące się z przeszłością oraz ekspozycją w skansenach i muzeach, są wciąż budowane i użytkowane. Mimo postępu technologicznego oraz większej dostępności gazu na Podlasiu, nikt z mieszkańców nie rezygnuje z posiadania takiego pieca. W dużych polskich miastach często wyrzuca się piece kaflowe, tam natomiast raczej przestawia lub buduje nowe. Podlasie to rejon, w którym zimy bywają srogie, a taki kombajn grzewczy daje gwarancję przetrwania. Tym bardziej teraz, gdy sytuacja polityczna staje się mniej wyraźna, jak relacjonuje zaprzyjaźniony podlaski zdun, pieców takich buduje się więcej.
Na poniższych fotografiach zobaczymy kilka przykładów, które miałem okazję ujrzeć eksplorując okolice Siemiatycz. Są to wciąż użytkowane urządzenia…
Maciej Burdzy
Ścianówka - podlaski piec pokojowy
Słowo "ścianówka" wywodzi się od słowa ściana, w tym przypadku należało by dodać ściana grzewcza. W przeciwieństwie do pieca pokojowego tzw. fizyczki która ogrzewa 1 pomieszczenie; ścianówka ogrzewa 2 lub 3 pokoje. Jak to możliwe? Już wyjaśniam...
Podlascy zduni dzięki swej pomysłowości, a zarazem oszczędności w spalaniu drewna wymyślili urządzenie grzewcze, które było idealnie architektonicznie wpasowane w dom. Wycina się otwór w ścianie między pokojami i buduje piec - nieraz rozmiarami tylko niewiele grubszy od ściany domu.
Budowa i konstrukcja ścianówki czyli podlaskiego pieca kaflowego
Ścianówki mogą być bardzo zbliżone do rzutu kwadratu lub prostokąta, wąskie nawet na minimum 2 kafle szerokości, ale za to długie na ponad 1 metr, a nawet 2 metry. Prawdziwa ściana grzewcza na dwa pomieszczenia. Gdy dodać do tego, że ścianówka może być w kształcie litery „ L” wówczas ogrzewa 3 pomieszczenia. Oczywiście palenisko jest tylko w jednym pomieszczeniu. Wysokość ścianówki to ok. 2 m, choć są zduni, którzy budują piec wg. zasady - 50 cm od sufitu.
Ścianówka posiada, w swym wnętrzu system pionowych kanałów grzewczych – wznośnych i opadowych, ich łączna długość może wynosić nawet i ponad 10 m. Kanały budujemy i oddzielamy od siebie najlepiej cegłą szamotową, ale im dalej od paleniska można stosować cegłę pełną czerwoną wypalaną. W każdy z kafli – oprócz gliny wkładamy też 1 lub 2 kamienie, by kumulowały ciepło.
Sam piec-ścianówkę buduje się na bardzo solidnych podstawach – minimum półmetrowy fundament to dobra praktyka. Kafle łączymy zaprawą glinianą i wzmacniamy poziomo drutem, wzdłuż każdego rzędu kafli. Gdy do wnętrza pieca-ścianówki dodamy szabaśnik, duchówkę (od słowa duchota, duża temperatura jaka tam panuje) - wymurowana wnęka z drzwiczkami, z którego możemy mieć ciepłe potrawy; na zewnątrz zaś w kaflach umieścimy haczyki do suszenia np. ubrań czy grzybów – uzyskujemy wielofunkcyjne urządzenie grzewcze.
Spalanie w podlaskim piecu kaflowym
Ścianówka rozpalana jest przeważnie pod wieczór 1 raz na dobę - przy jednym lub dwóch załadunkach drewna. Nigdy więcej. W duże mrozy od – 20C zdarza się, że ludzie palą 2 razy na dobę.
Żywotność pieca kaflowego typu ścianówka
Żywotność ścianówki najlepiej określić zdaniem „jeden piec na jedno życie”. By tak rzeczywiście było należy, znajdujące się w piecu drzwiczki wyczystkowe lub kafle wyczystkowe 1 lub 2 razy w roku otworzyć i sadzę wygonić. Na Podlasiu piecy-ścianówek jest kilkadziesiąt tysięcy i wciąż powstają nowe.
Marcin Korniluk
