W Polsce jednym z najpilniejszych problemów środowiskowych jest zanieczyszczenie powietrza, a jego źródła często tkwią w nieefektywnych, przestarzałych urządzeniach grzewczych. W tym kontekście kluczową rolę odgrywają domowe kotły węglowe, popularnie nazywane „kopciuchami”, które emitują nie tylko ciepło, lecz także szkodliwe substancje, przyczyniając się do degradacji jakości powietrza. W odpowiedzi na te wyzwania, różne regiony Polski implementują programy wymiany tych nieefektywnych urządzeń na bardziej ekologiczne systemy grzewcze. Działania te nie tylko redukują emisję zanieczyszczeń, ale również kształtują świadomość społeczną w kwestii inwestowania w zrównoważone i przyjazne środowisku technologie grzewcze. Prześledźmy, jakie podejście do tego problemu prezentują poszczególne województwa, dostosowując swoje strategie do potrzeb i warunków lokalnych mieszkańców.
Więcej ciekawych artykułów o podobnej tematyce znajdziesz w dziale JAK OGRZAĆ DOM
Każdy posiadacz starego kotła na węgiel powinien obecnie rozważyć jego zastąpienie. W praktyce, na terenie prawie całego kraju, obowiązują uchwały antysmogowe, które precyzują termin, do którego należy pozbyć się przestarzałego urządzenia grzewczego. Niezastosowanie się do tych przepisów wiąże się z ryzykiem otrzymania wysokich kar finansowych.
W trosce o środowisko i zgodnie z zaleceniami dotyczącymi poprawy jakości powietrza, niezbędne jest aktywne zaangażowanie się w proces wymiany kopciuchów. W miarę upływu czasu przepisy te mogą ulegać modyfikacjom, dlatego istotne jest, aby być dobrze poinformowanym i dostosowywać swoje działania do panujących warunków. Wszelkie pytania dotyczące wymiany kotłów na węgiel i związanych z tym terminów należy kierować do specjalistów oraz instytucji odpowiedzialnych za ochronę środowiska na lokalnym poziomie. Warto zwrócić uwagę, że każde województwo w Polsce rządzi się innymi regułami i określa różne terminy związane z wymianą przestarzałych kotłów na węgiel. Ogólnie rzecz biorąc, zakazy dotyczące stosowania tych urządzeń będą obowiązywały w latach 2023-2032, co oznacza, że czas na podjęcie koniecznych działań jest już mocno ograniczony. Należy jednak pamiętać, że terminy te mogą się różnić w zależności od obszaru województwa.
W Polsce na terenie 14 województw obowiązują uchwały antysmogowe. Jedynie w województwie warmińsko-mazurskim i podlaskim nie zostały ogłoszone uchwały regulujące konieczność wymiany nieefektywnych urządzeń grzewczych.
Do kiedy wymiana kotłów węglowych na zgodne z Ekoprojektem?
Województwo mazowieckie
Województwo mazowieckie stanowi szczególny przypadek, gdyż podlega dwóm uchwałom antysmogowym. Pierwsza z nich, ogólnowojewódzka, została wprowadzona w 2017 roku, natomiast druga, bardziej restrykcyjna, została zatwierdzona w 2022 roku i dotyczy bezpośrednio Warszawy oraz przyległych powiatów. Warto zaznaczyć, że wprowadzono zakaz ogrzewania węglem w powiatach ościennych Warszawy od 1 stycznia 2028 roku oraz zakaz ogrzewania biomasą w budynkach będących w zasięgu sieci ciepłowniczej. Od 1 stycznia 2028 roku nie będzie można już użytkować kotłów, które według normy PN-EN 303-5:2012 spełniają wymogi emisyjne klasy 3. i 4.
Województwo małopolskie
Zgodnie z uchwałą antysmogową z 15 stycznia 2016 roku został wprowadzony całkowity zakaz spalania węgla i drewna na terenie miasta Krakowa. Zakaz zaczął obowiązywać od 1 września 2019 roku. W przypadku pozostałego terenu województwa małopolskiego obowiązuje uchwała z dnia 23 stycznia 2017 roku, która wprowadza od 1 maja 2024 roku obowiązek zastąpienia urządzeń grzewczych, które nie spełniają wymogów emisyjnych żadnej z klas normy PN-EN 303-5:2012. Dopuszczone zostały do użytkowania kotły na paliwa stałe automatyczne lub zgazowujące, spełniające wymogi emisji i sprawności według ekoprojektu lub spełniające wymogi emisji i sprawności klasy 5., których eksploatację rozpoczęto przed 1 lipca 2017 roku. Od 1 stycznia 2027 roku zacznie obowiązywać zakaz użytkowania kotłów, które spełniają wymogi emisyjne klasy 3. i 4. według wspomnianej wcześniej normy.
Województwo śląskie
Województwo śląskie wprowadziło jednolitą uchwałę dla całego obszaru, mającą na celu skuteczną redukcję emisji zanieczyszczeń powietrza. Zgodnie z Uchwałą nr V/36/1/2017 Sejmiku Województwa Śląskiego z 7 kwietnia 2017 roku, obowiązującej na terenie całego województwa, planuje się stopniowe eliminowanie mniej efektywnych i bardziej zanieczyszczających urządzeń grzewczych. Zgodnie z tymi przepisami, docelowo w województwie śląskim dopuszczone będą jedynie kotły, które spełniają standard emisyjny klasy 5. normy PN-EN 303-5:2012.
Mieszkańcy województwa śląskiego mają jednak określony czas na dostosowanie się do tych wymogów. Do 1 stycznia 2024 roku zostali zobowiązani pozbyć się kotłów eksploatowanych od 5 do 10 lat od daty produkcji, które nie spełniają norm emisji żadnej z klas PN-EN 303-5:2012. Natomiast do 1 stycznia 2026 roku kotłów eksploatowanych do 5 lat od daty produkcji, również niespełniających norm emisji. Dopiero od 1 stycznia 2028 roku mieszkańcy nie będą mogli użytkować kotłów, które spełniają wymogi emisyjne klas 3. i 4. normy PN-EN 303-5:2012.
Województwo wielkopolskie
Na terenie tego województwa obowiązują trzy uchwały antysmogowe z 18 grudnia 2017 roku: uchwała nr XXXIX/942/17, nr XXXIX/943/17, nr XXXIX/941/17. Docelowo mogą być eksploatowane kotły na węgiel i drewno, jednak pod warunkiem, że spełniają wymogi emisji i sprawności zgodnie z ekoprojektem. Kotły 5. klasy, zainstalowane przed wejściem w życie uchwały, zachowują prawo do pracy do końca swojego okresu eksploatacji. Kotły te muszą być wyposażone wyłącznie w automatyczne podawanie paliwa lub być zgazowujące, jednocześnie pozbawione rusztu awaryjnego i możliwości jego montażu. Od 1 stycznia 2028 roku zakazane będzie użytkowanie kotłów i pieców, które spełniają wymogi emisyjne klas 3. i 4. z normy PN-EN 303-5:2012. Wprowadzenie tych regulacji ma na celu stopniowe dostosowanie systemów grzewczych do norm ekologicznych.
Województwo łódzkie
W województwie łódzkim obowiązuje uchwała nr XLIV/548/17 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 24 października 2017 roku. Zgodnie z przyjętym harmonogramem, do 1 stycznia 2025 roku wszyscy mieszkańcy województwa łódzkiego będą zobowiązani pozbyć się kotłów i pieców, które nie spełniają wymogów emisyjnych żadnej z klas normy PN-EN 303-5:2012. Ostateczny termin wdrożenia zmian to 1 stycznia 2028 roku, kiedy mieszkańcy województwa łódzkiego będą musieli pozbyć się kotłów i pieców, które spełniają wymogi emisyjne klas 3. i 4. normy PN-EN 303-5:2012.
Województwo dolnośląskie
Uchwała nr XLI/1407/17, skupiająca się na obszarze województwa dolnośląskiego poza strefami ochrony uzdrowisk oraz Wrocławiem, wprowadza nowe regulacje dotyczące eksploatacji kotłów i pieców na węgiel i drewno. Zgodnie z przyjętymi zmianami, docelowo na obszarze województwa dolnośląskiego dopuszczone będą kotły na paliwa stałe, spełniające rygorystyczne wymogi emisyjne ekoprojektu. Od 1 lipca 2024 roku mieszkańcy województwa dolnośląskiego zostali zobowiązani do pozbycia się kotłów i pieców, które nie spełniają wymogów emisyjnych 3. klasy normy PN-EN 303-5:2012. Ostatecznym terminem, który wprowadza uchwała, jest 1 lipca 2028 roku. Od tego dnia mieszkańcy województwa dolnośląskiego nie będą mogli użytkować kotłów i pieców, które spełniają wymogi emisyjne klas 3. i 4. normy PN-EN 303-5:2012.
Województwo świętokrzyskie
Uchwała nr XXII/292/20 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego, datowana na 29 czerwca 2020 roku, obejmuje cały obszar województwa, wprowadzając nowe regulacje dotyczące systemów grzewczych. Kluczowym aspektem tej uchwały jest przymus przyłączania budynków do sieci gazowej lub ciepłowniczej, który wchodzi w życie od 1 lipca 2026 roku. Do 1 lipca 2024 roku mieszkańcy województwa świętokrzyskiego będą musieli pozbyć się kotłów, które nie spełniają wymogów emisji i sprawności klas 3. i 4. normy PN-EN 303-5:2012. Kolejny etap wymaga do 1 lipca 2026 roku wymiany kotłów spełniających wymogi emisji i sprawności na poziomie klasy 5. normy PN-EN 303-5:2012.
Województwo podkarpackie
Uchwała antysmogowa, obowiązująca na terenie regionu, wprowadza konkretne terminy wymiany kotłów. Zgodnie z postanowieniami uchwały, do 1 stycznia 2024 roku mieszkańcy województwa podkarpackiego zostali zobowiązani pozbyć się kotłów eksploatowanych od 5 do 10 lat od daty produkcji, które nie spełniają norm emisji żadnej z klas PN-EN 303-5:2012. Kolejnym etapem jest termin do 1 stycznia 2026 roku, w którym mieszkańcy będą musieli wymienić kotły eksploatowane do 5 lat od daty produkcji, niespełniające norm emisji żadnej z klas. Najważniejszym terminem jest 1 stycznia 2028 roku, kiedy to nie będzie już możliwe użytkowanie kotłów spełniających wymogi emisyjne klas 3. i 4. normy PN-EN 303-5:2012.
Województwo opolskie
Opolska uchwała antysmogowa nie wprowadza żadnych wymogów emisji ani sprawności dla kotłów. Kluczowym elementem aktualizacji uchwały jest wprowadzenie wymogu wymiany kotłów bezklasowych do końca 2029 roku. Kolejnym ważnym terminem jest wymóg wymiany kotłów klas 3. i 4. do końca 2031 roku.
Województwo lubuskie
Województwo lubuskie podjęło istotne kroki, wprowadzając trzy odrębne uchwały antysmogowe dla Zielonej Góry, Gorzowa Wielkopolskiego oraz pozostałych obszarów województwa. Zgodnie z uchwałą, od 1 stycznia 2027 roku mieszkańcy całego województwa będą zobowiązani używać wyłącznie kotłów spełniających wymogi emisyjne klasy 5. normy PN-EN 303-5:2012.
Województwo zachodniopomorskie
Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego 26 września 2018 roku przyjął uchwałę nr XXXV/540/18, dotyczącą wymiany nieefektywnych kotłów grzewczych. Uchwała uwzględnia okresy przejściowe dla wymiany starych kotłów, co daje mieszkańcom czas na dostosowanie swoich systemów grzewczych do nowych wymagań. Kotły bezklasowe musiały zostać wymienione do końca 2023 roku. Natomiast kotły 3. i 4. klasy mogą być użytkowane do końca 2027 roku, co daje stopniową ścieżkę dostosowawczą dla posiadaczy tych urządzeń.
Województwo pomorskie
Województwo pomorskie ma trzy uchwały antysmogowe. Wszystkie uchwały, przyjęte 28 września 2020 roku, wprowadzają przymus podłączenia obszarów miejskich do sieci ciepłowniczej oraz podłączenia do sieci gazowej, jeśli takie podpięcie jest możliwe. Od 1 stycznia 2024 roku w Sopocie obowiązuje zakaz palenia węglem i drewnem, z jednym tylko wyjątkiem – jako dodatkowego źródła ciepła można używać kominki, które spełniają wymogi dyrektywy Ecodesign. Do 1 września 2026 roku mieszkańcy regionu będą zobowiązani do wymiany kotłów, które spełniają wymogi emisyjne na poziomie klas 3. i 4. normy PN-EN 303-5:2012. Natomiast kolejny etap wymaga, aby do 1 września 2035 roku mieszkańcy wymienili kotły spełniające wymogi emisyjne na poziomie klasy 5. normy PN-EN 303-5:2012. Ten dłuższy okres przejściowy daje czas na stopniową modernizację systemów grzewczych.
Województwo kujawsko-pomorskie
Docelowo w województwie kujawsko-pomorskim dopuszczone będą jedynie kotły na paliwa stałe, które spełniają wymogi emisji i sprawności 5. klasy normy PN-EN 303-5:2012. Obecne przepisy pozwalają na eksploatację kotłów klas 3. i 4. do 1 stycznia 2028 roku. Nowelizacja uchwały z 2021 roku wprowadza od 1 stycznia 2030 roku zakaz palenia węglem i drewnem w Bydgoszczy, Ciechocinku, Grudziądzu, Inowrocławiu, Nakle nad Notecią, Toruniu, Włocławku oraz w Wieńcu-Zdroju.
Województwo lubelskie
Zgodnie z podjętą 19 lutego 2021 roku uchwałą antysmogową, właściciele kotłów 3. i 4. klasy mogą użytkować te urządzenia do końca 2026 roku. Natomiast posiadacze kotłów 5. klasy mogą korzystać z tych urządzeń do końca 2029 roku, co zapewnia dłuższy okres na wymianę starych urządzeń na najnowocześniejsze i bardziej efektywne systemy grzewcze.
Program „Czyste Powietrze”
W ramach programu „Czyste Powietrze” beneficjent może uzyskać dofinansowanie na wymianę nieefektywnego źródła ciepła na nowoczesny, ekologiczny kocioł na biomasę. Od 1 lipca 2023 roku kosztem kwalifikowanym w programie jest zakup/montaż kotłów ma pellet lub kotłów zgazowujących drewno o podwyższonym standardzie, czyli obniżonej emisyjności cząstek stałych. Wszystkie urządzenia, które kwalifikują się do dofinansowania, znajdują się na Liście Zielonych Urządzeń i Materiałów (ZUM) spełniających wymagania techniczne określone w rządowym programie https://lista-zum.ios.edu.pl/bepub/ben001.aspx. Lista prowadzona jest przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy i pozwala na wgląd w parametry urządzenia grzewczego oraz szereg dokumentów, takich jak etykieta energetyczna certyfikat/świadectwo badań, sprawozdanie z badań zgłaszanego kotła, karty produktu, dokumentacji technicznej, zdjęcie lub skan tabliczki znamionowej, a także link do produktu na stronie producenta.
W przypadku kotłów na pellet o podwyższonym standardzie oraz kotłów zgazowujących drewno, można uzyskać dofinansowanie w wysokości:
- podstawowy poziom dofinansowania – maksymalnie 45% faktycznie poniesionych kosztów netto, nie więcej niż 9 100,00 zł (9 000,00 zł na kocioł zgazowujący drewno),
- podwyższony poziom dofinansowania – maksymalnie 70% faktycznie poniesionych kosztów netto, nie więcej niż 14 300,00 zł,
- najwyższy poziom dofinansowania – maksymalnie 100% faktycznie poniesionych kosztów netto, nie więcej niż 20 400,00 zł.
W zależności od rodzaju przeprowadzanej inwestycji, czy to modernizacji istniejących instalacji grzewczych, czy kompleksowej termomodernizacji budynku, dostępne są różne kwoty dofinansowania. Program „Czyste Powietrze” uwzględnia również poziom dochodu gospodarstwa domowego, jako kryterium ustalania wysokości dofinansowania. (źródło: czystepowietrze.gov.pl)
dr Marta Jach-Nocoń
