Każdy, kto przez lata ma do czynienia z zabytkami wie, że często zabytkowy przedmiot sam potrafi pokierować w stronę wyjaśnienia swojej historii...
W ten sposób mały kafel znaleziony przypadkiem na strychu jednego z fromborskich domów zawiódł nas do całkiem sporego odkrycia. Kafel miał stempel berlińskiego fabrykanta pieców Tobiasa Christopha Feilnera, zwanego ojcem berlińskich pieców kaflowych. Była to wskazówka, że piece tej firmy mogły znajdować się we Fromborku, najpewniej w budynkach związanych z kompleksem wzgórza katedralnego. Od razu też przyszedł nam na myśl zespół dziewięciu rewelacyjnych biało szkliwionych, tzw. berlińskich pieców w nowym pałacu biskupim, którego autorstwo pozostawało niewyjaśnione.
Więcej ciekawych artykułów znajdziesz na stronie głównej KOMINKI.ORG.
Neogotycki budynek nowego pałacu biskupiego, wzniesiony w latach 1844-45, przez sto lat pełnił rolę stałej rezydencji biskupów warmińskich*. Najprościej, jak by się mogło wydawać w przypadku obiektu takiej rangi, byłoby sprawdzić w archiwach, ale nasz region to „Atlantyda Północy”**... tu zmiany historyczne spowodowane ostatnią wojną spowodowały „zatopienie” tak ogromnej ilości informacji, że nawet stosunkowo nieodlegle w czasie obiekty, liczące po kilkadziesiąt lat, stanowią bardzo często zagadkę.
Kafel znalazłyśmy u schyłku lat 90. XX w., wtedy jeszcze dostęp do informacji nie był tak szeroki jak dziś. Teraz o firmie Feilnera dowiedzieć się można choćby z Wikipedii (ale oczywiście wykazu realizacji Feilnera na terenie Polski w dzisiejszych jej granicach w Internecie nie znajdziemy i dziś).
Poszukując informacji trafiłyśmy na piece projektu znakomitego pruskiego architekta Carla Friedricha Schinkla w pałacu w Berlinie -Charlotenburgu. Były zbyt podobne do egzemplarzy fromborskich, żeby można to było wziąć za przypadek. Przyszła nam więc do głowy myśl kolejna, że może piece w biskupim pałacu projektował Schinkel. A jak się okazało, Schinkel współpracował i przyjaźnił się z Feilnerem. Carl Friedrich Schinkel działał w naszych stronach jako architekt, ale też w czasie, kiedy prowadzono prace projektowe nowego pałacu biskupiego (od roku 1841) był naczelnym architektem Prus. W jego gestii pozostawały zwłaszcza budynki związane z kościołem, opiniował ich projekty i niejednokrotnie osobiście poprawiał. Zresztą wydaje się nam, że widać jego rękę w niektórych elementach wystroju pałacowego wnętrza, np. stolarka drzwiowa jest analogiczna jak w innych obiektach, z którymi Schinkel miał związek (zamek w Malborku – letni refektarz). Tak więc nasza hipoteza zyskiwała na wiarygodności, jednak na jej potwierdzenie przyszło jeszcze długo poczekać. Dopiero po latach nasza prośba o pomoc w tej sprawie skierowana do muzeum pieców w Velten (Ofen- und KeramikmuseumVelten) trafiła do zajmującego się działalnością Feilnera, dr. Jana Mende ze Stadtmuseum w Berlinie (dziś autora kilku publikacji na temat tej fabryki). Dzięki dalszej wymianie informacji, dr Jan Mende zyskał informacje na temat realizacji, o których nie wiedział, a my pewność, że piece z fromborskiego pałacu są bezspornie dziełem Feilnera i jest to jeden z ciekawszych jego zespołów, nawet w skali Europy, zaś projektantem był nie tylko Carl Friedrich Schinkel, ale również inni czołowi niemieccy architekci - Johann Heinrich Strack, Fridrich August Stüler, czy Justus Heinrich Molthan albo Carl Ferdinand Langhans.
Przy okazji konferencji na temat pieców w zbiorach muzealnych w Polsce, która odbyła się w Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku w roku 2008, wystąpienie Elżbiety E. Bimler-Mackiewicz z Muzeum w Rybniku, na temat pieców w muzeach Śląska, ujawniło piece z Muzeum Zamkowego w Pszczynie, które zidentyfikowane zostały przez nas jako dzieła fabryki Feilnera (według projektu C.F. Schinkla, J.H. Stracka). Choć nie są to egzemplarze identyczne jak we Fromborku, to mają wiele analogicznych elementów.
A dzięki niedawnym kontaktom z Muzeum Tradycji Szlacheckiej w Waplewie Wielkim (Oddział Muzeum Narodowego w Gdańsku) udało się ustalić, że także w pałacu w Samostrzelu w Wielkopolsce znajdował się przynajmniej jeden piec Feilnera (według projektu J. H. Stracka). Na archiwalnym zdjęciu pałacowego salonu widać neogotycki egzemplarz analogiczny jak we Fromborku.
Więcej informacji w kolejnym wydaniu Świata Kominków w artykule na ten temat.
*Obecnie siedziba parafii archikatedralnej p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja Apostoła.
**W Olsztyńskim Biurze Wystaw Artystycznych, w roku 1993, odbyła się wystawa zatytułowana Atlantyda Północy pokazująca utracone dziedzictwo dawnych Prus Wschodnich.
