cz. 1. Piece w służbie polityki – kaflowy pomnik zjednoczenia Niemiec
„Semiofory” to definicja wprowadzona przez Krzysztofa Pomiana dla określenia obiektów wartościowych z kulturowego punktu widzenia, uznawanych w danej społeczności za nośniki znaczeń, przy jednoczesnym zachowaniu ich funkcji użytkowej lub z jej wyłączeniem*.
Piece kaflowe są niewątpliwie wyjątkowymi nośnikami znaczeń. Od kiedy w XIV wieku upowszechniły się piece z kafli licowych (w formie płytek z kołnierzem do mocowania), ich powierzchnia stała się tłem do zamieszczania różnych treści. To, co odnajdujemy w warstwie dekoracyjnej pieców, stanowi temat bardzo szeroki...
Więcej ciekawych artykułów znajdziesz na stronie głównej KOMINKI.ORG.
Weźmy na początek wątki polityczne...
Piece kaflowe od wieków zaprzęgano w służbę politycznej propagandy. Przykładem może być „król pieców” z gdańskiego dworu Artusa (1545-1546), którego polityczna wymowa stanowi temat na oddzielną rozprawę, podobnie jak w przypadku pieca z czasów nam nieodległych (1938-1939), z dawnego schroniska młodzieżowego w Gdańsku-Biskupiej Górce**, którego dekoracja miała na celu kształtowanie narodowo-socjalistycznego światopoglądu młodzieży.
Szczególnymi nośnikami znaczeń są obiekty związane z konkretną historyczną postacią lub historycznym wydarzeniem. Wtedy stanowią rodzaj pomnika. Takim niezwykłym kaflowym monumentem o wymowie aż nadto politycznej jest kominek upamiętniający osobę kanclerza Otto von Bismarcka jako jednego z autorów dzieła zjednoczenia Niemiec, ocalały do dziś w jego ulubionej rezydencji w Warcinie k. Słupska*** (majątek kupiony został za nagrodę otrzymaną za zasługi dla ojczyzny po zjednoczeniu Niemiec).
Obudowę paleniska tego monumentalnego kominka z zielonych kafli, wzniesionego w latach 70. XIX w. (w gabinecie Bismarcka), tworzą dwie masywne, kanelowane kolumny jońskie, dźwigające gzyms, na którym po obu stronach widnieją herby Alzacji i Lotaryngii, pośrodku zaś orzeł Rzeszy Niemieckiej i kartusz z dewizą herbu Bismarcka: In trinitate robur (w trójliściu dąb). W centralnym miejscu nastawy, w kolistej żłobkowanej niszy, flankowanej reliefowymi sylwetkami orłów na gałęziach dębu, znajduje się cokół na cesarskie popiersie. Pompatyczna oprawa kominka jest aż nadto wymowna – herby Alzacji i Lotaryngii, upamiętniające fakt ich zajęcia w czasie wojny francusko-pruskiej, herb Rzeszy, dewiza Bismarcka, czy orły po obu stronach cesarskiego popiersia… wszystkie te elementy głoszą apoteozę Rzeszy Niemieckiej i ukazują udział Żelaznego Kanclerza w zjednoczeniu Niemiec.
W pałacu ocalał jeszcze jeden piec z bardzo czytelnym programem ikonograficznym, głoszącym niewątpliwie chwalę rodu Bismarcków, zbudowany nieco później, u schyłku XIX wieku już przez syna Bismarcka – Wilhelma - w dobudowanym przez niego skrzydle pałacu.
Wysmukłą bryłę pieca złożono z zielonych, neorenesansowych kafli, a na bogatą kompozycję bryły składa się gzyms z postaciami uśpionych rycerzy oraz dziesięć rzędów kafli herbowych i figuralnych. Kafle heraldyczne przedstawiają herby Saksonii oraz rodzin skoligaconych z Bismarckami. W części frontowej pieca szczególny akcent stanowi sześć ułożonych parami kafli herbowych z barwną polewą. Jedną parę stanowi herb kanclerza Bismarcka (trójliść dębu), oraz jego żony Johanny von Puttkamer (hybryda), pozostałe dwie pary przedstawiają herb fundatora pieca - Wilhelma Bismarcka i jego żony Sybilli Malwiny von Arnim (tarcza w biało-czerwone pasy). Kafle herbowe przeplatają się z kaflami z postaciami czterech ewangelistów. Z pieca, podobnie jak z kominka, wyczytać można wiele treści - jego dekoracja pokazuje siłę rodu Bismarków, wywodzącego się z Saksonii, a skoligaconego z arystokracją pomorską i niemiecką. Wizerunki ewangelistów wskazują na daną od Boga pozycję społeczną oraz na życie zgodne z ewangelią. Zaś postaci śpiących rycerzy odczytać można jako symbol snu wiecznego twórców potęgi rodu.
* Krzysztof Pomian, Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin 2006.
** Historia militarna Gdańska na piecu kaflowym z Biskupiej Górki, "Świat Kominków " 2-3/2012.
*** O niezwykłym pałacu w Warcinie i wszystkich jego urządzeniach grzewczych traktuje artykuł Żelazny kanclerz - pałac w Warcinie i ... piece, "Świat Kominków", 2/2005, powstały dzięki życzliwości Dyrekcji mieszczącego się w pałacu Zespołu Szkół Leśnych i Ogólnokształcących.
