cz. 2 Ikonografia chrześcijańska przedstawiana na kaflach
Czy tylko sztuka przez duże S prezentuje wyobrażenia plastyczne scen z życia świętych, ich wizerunki oraz wydarzenia z historii życia Kościoła? Rejestrując zachowane piece, powstałe od poł. XIX w., bardzo często znajdujemy w nich kafle z takimi przedstawieniami. Ale nie jest to zjawisko, które zaczęło się w XIX w. Już od XIV w. kafle płytowe zaczęto dekorować formami ornamentacyjnymi i wówczas, oprócz bogatych detali florystycznych, geometrycznych czy herbowych, pojawiały się przedstawienia scen, postaci różnych tematów religijnych, a rozwijająca się równolegle majolika włoska, wprowadziła w XV w. nowy styl, tzw. narracyjny, polegający na zdobieniu kafli rzeźbionymi scenami mitologicznymi, historycznymi czy biblijnymi. Natomiast w XVIII w. bardzo popularne stało się dekorowanie kafli o białej polewie monochromatyczną malaturą kobaltową, manganową lub w kolorze zieleni miedziowej. Przedstawiały sceny nie tylko religijne, ale także scenki rodzajowe i pejzaże.
Na piecach powstałych od 2. poł. XIX w. do poł. lat 40. XX w. zachowały się prawie wszystkie wytworzone wcześniej formy dekoracji, ponieważ w okresie historyzmu wracano do wcześniejszych wzorów. Znajdujemy je na kaflach pieców, które wytwarzano zarówno w dużych fabrykach czy manufakturach, ale również na piecach, do których kafle powstawały w warsztatach ludowych. Techniki przedstawień także są różnorodne: malowane, reliefowe, jedno- czy wielobarwne. Czasami przedstawiane sceny przenoszone były albo kopiowane z dzieł graficznych znanych mistrzów epoki renesansu (M. Schongauera, A. Dürera, L. Cranacha) lub też wzorowane na wizerunkach malarskich czy rzeźbiarskich.
Bardzo bogaty zespół kafli o tematyce religijnej zachował się w pałacu w Krokowej, udostępniany nam po wielekroć dzięki uprzejmości Fundacji Europejskie Spotkania - Kaszubskie Centrum Kultury Krokowa. Zachowały się tam cztery neorenesansowe piece z lat 80. XIX w., z reliefową dekoracją i zieloną polewą, a na dwóch spośród nich pokazany jest bogaty religijny program ikonograficzny. Pierwszy, zbudowany z kafli licowych, przedstawia stojące sylwetki Apostołów z ich atrybutami, świętych i Chrystusa, natomiast na drugim, na dużych elementach kaflowych, ukazane są w dolnej skrzyni sceny z życia Chrystusa. Obecnie przeżywany czas Wielkiego Postu jak najbardziej odpowiada nam do ilustracji tematu, bowiem na wielkopłytowych kaflach ukazane są sceny: Modlitwa w Ogrójcu, 2 stacje Drogi Krzyżowej i Zmartwychwstanie, a w nastawie postaci Matki Bożej Apokaliptycznej, Jana Chrzciciela i Dawida. Podobne formy prezentuje jeden z pieców z zielonych, reliefowanych kafli w pałacu w Warcinie, na którym także przedstawiono postaci czterech ewangelistów, pośród herbów rodowych właścicieli pałacu.
Dużo przedstawień religijnych zachowało się także na piecach ludowych. Na terenie dawnych Prus Wschodnich jest tylko kilka egzemplarzy całych pieców, natomiast w zasobach muzealnych znajduje się duża ilość pojedynczych kafli, na których ukazywane są sceny prezentacyjne, dewocyjne i historyczne Starego i Nowego Testamentu. Przykładem może być piec znajdujący się w Muzeum Mazurskim w Szczytnie, na którym w środkowej części nastawy ukazana jest reliefowana scena Pokłonu Trzech Króli, a w rzędzie poniżej kafel z Adamem i Ewą pod drzewem w raju i obok Mojżesz z tablicami dziesięciu przykazań. Ciekawym i rzadkim przykładem motywu religijnego jest malowany herb biskupstwa warmińskiego, umieszczony w koronie dolnej skrzyni pieca z białych, gładkich kafli, znajdującego się na plebanii parafii w Ignalinie. Herb namalowany w kartuszu przedstawia Baranka podtrzymującego pastorał zamknięty geometryczną dekoracją o motywach secesyjnych.
Bardzo bogaty program ikonograficzny umieszczony jest na piecu, znajdującym się w jednej z willi nadmorskiej w Sopocie. Monumentalnych rozmiarów, z dwoma przypieckami, z reliefowaną sceną w oberży, umieszczoną w środkowej części nastawy, wsparty na siedzących czterech lwach i bogato rozbudowanym zwieńczeniem. Właśnie na zwieńczeniu umieszczono scenę walki św. Jerzego ze smokiem, w otoczeniu wymyślnych stworów: gryfów, węży morskich, hybryd.
Spotykamy też często pojedyncze kafle centralne, stanowiące element dekoracyjny skrzyń górnych pieców budowanych z białych kafli, na których umieszczane są postaci i sceny z życia świętych. Bardzo dużo takich motywów można jeszcze dziś znaleźć w domach wiejskich północnej Warmii, a przykładem niech będzie scena ukazująca św. Huberta z jeleniem i psem, zachowana na kaflu w niewielkim domu mieszkalnym w miejscowości Glądy w powiecie bartoszyckim.
