Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga podejmowania wielu decyzji. Często w trakcie funkcjonowania firmy pojawia się pytanie: czy lepiej działać w pojedynkę i samodzielnie o wszystkim decydować, a także ponosić ryzyko, czy może połączyć siły w jakimś zakresie z innym przedsiębiorcą?
Rosnąca konkurencja, wzrost kosztów modernizacji i wprowadzania nowych rozwiązań technicznych do firm, a przy tym ciągle zmieniający się rynek sprawiają, że często osiągnięcie niektórych celów lub przekroczenie pewnych barier dla pojedynczego przedsiębiorcy nie jest możliwe. Co innego w grupie. Stąd też coraz bardziej widoczna w działalności gospodarczej tendencja do formalnej lub nieformalnej współpracy firm.
Formy współpracy firm
Związki firm mogą organizować się na zasadzie kooperacji lub koncentracji. Związki koncentracyjne, takie jak: fuzje, koncerny, holdingi dotyczą zazwyczaj rozbudowanych struktur i powodują utratę niezależności niektórych podmiotów decydujących się na taką współpracę. W przypadku małych biznesów nie jest to sytuacja pożądana, więc skupię się na formach współpracy, w których firmy zachowują swoją niezależność, czyli na związkach kooperacyjnych firm. Mają one z natury nietrwały charakter i są zawierane na stosunkowo krótki okres czasu. Wśród tego typu związków można wyróżnić:
• KARTEL – głównym jego celem jest eliminacja konkurencji i zajęcie pozycji monopolistycznej na rynku. Umowa kartelu określa m.in. podział rynków zbytu między członków, jednolite warunki sprzedaży, cenę sprzedaży wyrobów na stosunkowo wysokim poziomie (np. OPEC – organizacja państw importujących ropę naftową). W Unii Europejskiej tworzenie karteli jest zabronione.
• SYNDYKAT – jest to forma umowy kartelowej, w której firmy rezygnują z samodzielnej dystrybucji produktów. Sprzedażą zajmuje się powołane w tym celu centralne biuro sprzedaży. Dokonuje ono rozliczenia, natomiast dostawa towarów następuje bezpośrednio od producenta do odbiorcy.
• KONSORCJUM – jego celem jest realizacja określonego przedsięwzięcia finansowego, które przekracza możliwości jednej firmy (poza tym przedsięwzięciem firmy są niezależne organizacyjnie i finansowo). Na podstawie umowy powstaje na czas realizacji projektu spółka, która następnie po realizacji celu i podziału zysków ulega likwidacji. Konsorcjum nie uzyskuje osobowości prawnej i nie podlega obowiązkowi wpisu do rejestru, najczęściej jest tworzone przy dużych i ryzykownych przedsięwzięciach.
• KONGLOMERAT – jego celem jest usprawnienie polityki personalnej i finansowej firm wchodzących w jego skład za pomocą wspólnego kierownictwa tych dwóch działów dla wszystkich uczestników. Firm wchodzących w skład konglomeratu nie łączą ani stosunki wymienne, ani funkcjonalne. Największy nacisk w tej formie położony jest na stopę zwrotu zainwestowanego kapitału. Różne profile firm w ten sposób skupionych pozwalają oferować klientom kompleksową i różnorodną ofertę. Dodatkowo firmy ograniczają własne ryzyko finansowe związane z wahaniami koniunktury w danych sektorach (np. konglomeraty finansowe skupiające podmioty bankowo-ubezpieczeniowe).
• KORPORACJE – wbrew pozorom nie jest to forma zarezerwowana wyłącznie dla potentatów rynku. Głównym celem korporacji jest eliminacja odpowiedzialności majątkowej osób zarządzających w przypadku niepowodzenia w interesach, co jest głównym zagrożeniem przy prowadzeniu firmy w formie jednoosobowej działalności gospodarczej czy spółki jawnej. Korporacja jest jednostką ponoszącą samodzielnie odpowiedzialność finansową. Zobowiązania korporacji nie obciążają posiadaczy jej udziałów, a jej uczestnicy ryzykują jedynie pieniędzmi zainwestowanymi w papiery wartościowe korporacji. Charakterystyczne dla tej formy jest oddzielenie struktury prawa własności od zarządzania. Wiąże się to z wyborem rady nadzorczej przez udziałowców, która powołuje zarząd, który z kolei decyduje o polityce personalnej. Zatem posiadacz akcji nie ma bezpośredniego wpływu na sposób zarządzania korporacją.
• JOINT-VENTURE – oznacza przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego. Funkcjonują najczęściej w formie spółki z o.o. lub spółki akcyjnej. W polskich realiach duże przedsięwzięcia tego typu mogą liczyć na ulgi fiskalne.
• ALIANS STRATEGICZNY – jest to umowa na zasadach partnerstwa pomiędzy konkurentami. Forma ta pomaga wprowadzić firmę na nowy rynek lub umożliwia wymianę wiedzy pomiędzy przedsiębiorstwami. Najczęściej powstają alianse międzynarodowe. Umożliwiają one rozszerzenie działalności firmy nawet wówczas, gdy na łączenie się firm nie pozwalają przepisy antymonopolowe. Alianse opierają się w dużym stopniu na ujednoliceniu działalności, dlatego funkcjonują najczęściej między firmami o zbliżonym profilu działalności (np. systemy franczyzowe, umowy licencyjne). Często alianse kończą się nabyciem jednego z partnerów przez centralę drugiego.
• NETWORKING – jego celem jest wymiana informacji, zasobów i wzajemne rekomendowanie swoich usług. Ideę networkingu promują m.in. portale społecznościowe. Forma ta ma na celu wprowadzenie dobrej atmosfery w biznesie i polega na pielęgnowaniu kontaktów, wzajemnej życzliwości i wymianie informacji.
• KLASTER – koncentruje konkurujące ze sobą firmy tej samej branży z danego terytorium, często w powiązaniu z instytucjami naukowo-dydaktycznymi, badawczo-rozwojowymi i organizacjami wspierającymi przedsiębiorczość. Podmioty skupione w klastrze są powiązane siecią wielu zależności, a współpraca podjęta w ten sposób pozwala im osiągnąć przewagę konkurencyjną. Klaster często ma charakter nieformalny i stanowi o sile gospodarki narodowej bądź regionalnej. Współpraca między firmami pozwala prowadzić wspólne prace badawczo-rozwojowe i ułatwia dostęp do specjalistycznych danych. Często opiera się też na dużej rotacji kadr wewnątrz klastra, co wpływa na podniesienie innowacyjności firm. To z kolei przyciąga kolejne firmy, które zwiększają posiadane przez klaster zasoby oraz możliwości. Współpraca w ramach klastra może polegać na: wspólnej dystrybucji towarów, marketingu i promocji, tańszych i szybszych dostawach. Klastry integrują branżę, często umożliwiając lobbing na rzecz danego sektora, a w długiej perspektywie kreują wzrost atrakcyjności całej branży. Klastry mogą funkcjonować w formie: stowarzyszenia, fundacji lub spółki z o.o. lub nie przyjąć sformalizowanej formy (przykładem jest Dolina Krzemowa w USA, w której rozwój przemysłu technologii informatycznych przyciągnął i nadal przyciąga najlepszych informatyków z całego świata).
Jak zawrzeć umowę o współpracy z inną firmą?
Wiele firm, szczególnie tych małych, nie dba o zabezpieczenie swoich interesów od strony prawnej. Przy zawieraniu współpracy z różnymi firmami nie jest to problem, dopóki partnerzy we wszystkim się zgadzają, a nawet jeśli nie, to priorytetowa jest dla nich lojalność i uczciwość w biznesie. Jednak przy niektórych rodzajach współpracy, szczególnie tych, gdzie w grę wchodzą nakłady bądź rozliczenia finansowe albo udostępnienie innym podmiotom swojego know-how czy też specjalistycznej wiedzy, podpisanie odpowiednio skonstruowanej umowy może zabezpieczyć nasze interesy i ukonstytuować zasady współpracy. Przygotowanie takiej umowy warto zlecić prawnikowi, który zwróci uwagę na pewne niuanse i ma świadomość skutków prawnych konkretnych zapisów. Sporządzenie takiej umowy na pewno nie jest poza zasięgiem finansowym nawet małego przedsiębiorcy, a skorzystanie z usług profesjonalisty w kwestiach prawnych na pewno przyniesie same korzyści. Warto zaznaczyć, że tego typu umowa może być kształtowana przez obie strony w sposób dowolny zgodnie z wolą obu stron. Przy umowie, która dotyczy działalności prowadzonej na terytorium RP dodatkowo musi być dostosowana do wymogów polskiego ustawodawstwa, w tym kodeksu cywilnego.
Warto też zaznaczyć, że konkretna umowa o współpracy firm może zawierać cechy więcej niż jednej z wymienionych przeze mnie form współdziałania. Formy te się przenikają. Działania networkingowe mogą być np. realizowane w formie klastra, a alians strategiczny joint-venture.
Działać w grupie czy osobno?
Zapewne wiele z polskich firm staje w pewnym momencie przed wyborem: działać samodzielnie czy też szukać partnerów? Współpraca między firmami daje na pewno wiele możliwości, pozwala np. zmniejszyć koszty poprzez wspólną politykę zakupową, ułatwia dostęp do nowych technologii, daje możliwość poszerzenia zakresu terytorialnego działalności lub skupienia się na wąskiej specjalizacji, ułatwia też politykę reklamową i marketingową. Pomimo wielu korzyści związki kooperacyjne firm niosą też ze sobą zagrożenia. Wynikają one najczęściej z różnic między członkami, którzy często mają te same cele, ale różne podejście i pomysły na sposób ich realizacji. Dlatego też najczęściej kooperacja firm polega jedynie na współpracy w ramach wspólnej polityki zakupowej. Pozwala to wynegocjować większe niż w pojedynkę rabaty na produkty, usługi i marże od kredytów bankowych. W grupie jesteśmy silniejsi i warto to wykorzystać. Tego typu współpracę możemy też zaobserwować na polskim rynku branży kominkowej. Nieformalna Grupa Kominki Południe jest nie tylko związkiem kilku firm kominkowych ze Śląska, która stworzyła grupę zakupową, ale też w wąskim zakresie prowadzi wspólną politykę reklamową, dlatego też można się tu doszukać cech niesformalizowanego klastra.
Każdy związek czy to małżeński, czy partnerski, czy też biznesowy wymaga umiejętności rozmowy oraz umiejętności słuchania innych, a co najważniejsze – zdolności wspólnego podejmowania decyzji. Moim zdaniem warto współdziałać, by osiągnąć wspólne cele i by zarówno nam, jak i naszym konkurentom czy też innym firmom z naszego otoczenia „żyło się lepiej”.
Aldona Mazurkiewicz
