Polska jest jednym z liderów w produkcji i użytkowaniu urządzeń grzewczych na biopaliwa stałe. Szacuje się, że roczne krajowe możliwości produkcyjne urządzeń OZE to 150 tys. kotłów na pelet drzewny i zgazowanie drewna, 50 tys. pomp ciepła oraz 100 tys. miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń (IGUOZE, 2024). Od 2017 roku obserwuje się wzrost udziału kotłów zasilanych biomasą drzewną, który w 2020 roku wyniósł ponad 60% całej produkcji kotłów na paliwa stałe (Kubica, 2018). Wprowadzenie norm emisji w ramach Dyrektywy Ecodesign znacznie wpłynęło na jakość i efektywność dostępnych urządzeń.
Nowoczesne kotły na pelety charakteryzują się wysoką sprawnością energetyczną, wynoszącą ponad 90% oraz klasą efektywności energetycznej A+. Kluczowe innowacje obejmują zaawansowane systemy sterowania, automatyczne podawanie paliwa oraz mechanizmy czyszczące wymiennik i palnik. Urządzenia te umożliwiają praktycznie bezobsługowe ogrzewanie, co znaczną ułatwia ich użytkowanie. W szczególności wdrażanie technologii monitorowania procesu spalania w czasie rzeczywistym pozwala użytkownikom na optymalizację pracy urządzeń, co dodatkowo obniża koszty eksploatacji. Wszystkie urządzenia grzewcze na biopaliwa stałe podlegają rygorystycznym badaniom zgodnym z normą PN-EN 303-5, obejmującym testy emisji zanieczyszczeń oraz efektywności energetycznej. Rozwój certyfikacji urządzeń przyczynia się do zwiększenia ich zaufania wśród konsumentów oraz ułatwia ich eksport na rynki zagraniczne.
Na początku 2023 roku w branży kotłów na biopaliwa zatrudnionych było ponad 20 tys. osób, z czego większość stanowili wysoko wykwalifikowani specjaliści. Niestety poprzez złą politykę i zalanie polskiego rynku pompami ciepła pochodzącymi z Azji zatrudnienie w polskim sektorze urządzeń oze spadło niemal o połowę.
Analiza rynku urządzeń OZE w Polsce w 2024 roku
W 2024 roku rynek urządzeń grzewczych opartych na biopaliwach stałych zanotował dynamiczne zmiany, które odzwierciedlają zarówno wyzwania, jak i możliwości związane z transformacją energetyczną. W pierwszym kwartale 2024 roku w ramach Programu Czyste Powietrze złożono 20 542 wnioski na wymianę źródła ciepła ze wskazaniem na kocioł na biomasę (Rys. 1). W drugim kwartale tego roku zostało złożonych już 27 317 wniosków, natomiast trzeci kwartał to wzrost aż o ponad 47% w stosunku do początku roku. Liczba złożonych wniosków na zakup kotłów na biomasę wyniosła 30 252.
Niewątpliwie wzrost ten był wynikiem stabilizacji cen pelletu, które po gwałtownych wahaniach w latach poprzednich ustabilizowały się na poziomie akceptowalnym dla konsumentów. Jednocześnie wprowadzono dodatkowe zachęty w ramach programu "Czyste Powietrze", co zwiększyło zainteresowanie biopaliwami stałymi wśród gospodarstw domowych.
Największa liczba wniosków dotyczy najniższego poziomu dofinansowania (pomarańczowy obszar), co sugeruje, że wiele gospodarstw domowych korzysta z tej formy wsparcia w zimowych miesiącach. Wzrost liczby wniosków w lutym wskazuje na zwiększone zainteresowanie dotacjami w zimowych miesiącach. Wnioski te mogą być wynikiem pilnej potrzeby modernizacji źródeł ciepła w zimie. Dominacja najniższego poziomu dofinansowania w tych miesiącach sugeruje, że gospodarstwa domowe składające wnioski preferują tę formę wsparcia, prawdopodobnie ze względu na korzystne warunki finansowe.
Konsumenci coraz częściej wybierali urządzenia spełniające wyższe standardy emisji i efektywności energetycznej. Szczególną popularnością cieszyły się kotły na pellet z automatycznym podajnikiem, które dzięki swojej funkcjonalności i łatwości obsługi stały się liderem sprzedaży. Badania przeprowadzone przez IGUOZE wskazują, że 70% nowych instalacji na biomasę zrealizowanych w 2024 roku wyposażono w kotły o klasie emisji A+, co wpisuje się w założenia unijnej polityki dekarbonizacji.
W ramach PCzP już we wrześniu 2019 r. została uruchomiona lista ZUM (Zielonych Urządzeń i Materiałów), która zawiera zestawienie zgłoszonych przez producentów urządzeń grzewczych i materiałów izolacyjnych, które spełniają kryteria efektywności energetycznej programu Czyste Powietrze, https://lista-zum.ios.edu.pl/. Nadzór nad listą sprawuje Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy (IOŚ-PIB). Lista stanowiła bazę urządzeń grzewczych zgłoszonych przez krajowych producentów spełniających nie tylko kryteria efektywności energetycznej, ale kryteria emisyjne określone w regulaminie PCzP. W przypadku kotłów przy zgłaszaniu wymagane były określone świadectwa badań laboratoriów akredytowanych przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA) lub unijne laboratorium akredytowane. Stanowiła ona pomoc dla wnioskujących o dofinansowanie z PCzP, nie była jednak obligatoryjna. Warto podkreślić, że od kwietnia 2024 roku wprowadzono obowiązek wyboru urządzeń wyłącznie z Listy Zielonych Urządzeń i Materiałów (ZUM) co znacząco wpłynęło na jakość oferowanych produktów. Lista ta, opracowana we współpracy z czołowymi instytucjami naukowymi, zawiera urządzenia przetestowane pod kątem efektywności energetycznej, trwałości oraz minimalizacji emisji. W konsekwencji konsumenci zyskali większą pewność co do jakości wybieranych urządzeń, co z kolei wpłynęło na zwiększenie zaufania do krajowych producentów.
Niewątpliwie na wybór źródła ciepła wpływa także koszt eksploatacji urządzenia grzewczego. Koniec roku sprzyja podsumowaniom, więc warto przyjrzeć się także tym wyliczeniom. W celu zaznajomienia się z rocznymi kosztami ogrzewania, w zależności od rodzaju źródła ciepła a także rodzaju budynku (standardów budowlanych w jakich został wybudowany dom) warto skorzystać z powszechnie dostępnych kalkulatorów. Największą popularność na przestrzeni lat zyskał kalkulator stworzony przez Porozumienie Branżowe Na Rzecz Efektywności Energetycznej (POBE). To co jest istotne przy wykorzystaniu dostępnych narzędzi, to konieczność uaktualnienia cen paliw do rzeczywistych i aktualnych wartości. Na rysunku 3 został przedstawiony roczny koszt ogrzewania istniejącego budynku jednorodzinnego o powierzchni ogrzewanej 150 m² w standardzie WT 2017, wraz z kosztami przygotowania ciepłej wody użytkowej dla 4-osobowej rodziny. Wynika z niego, że koszt ogrzewania kotłem pelletowym wynosi w przypadku budynku wg WT 2017 odpowiednio 3 520 zł (sprawność urządzenia grzewczego 87%) natomiast korzystając ze źródła ciepła w postaci kotła na drewno kawałkowane koszt ogrzewania to 3 360 zł. przy sprawności urządzenia na poziomie 83%. Najpopularniejszy w Polsce typ pompy ciepła typu powietrze/woda znalazł się dopiero na 7 miejscu w zestawieniu, z rocznym kosztem ogrzewania na poziomie 4 150 zł. Zaskakujące jest również dalekie miejsce ogrzewania gazowego oraz znaczący, bo wynoszący aż 5 340 zł koszt ogrzewania tym źródłem ciepła.
Rys. 3 Przykładowy roczny koszt ogrzewania istniejącego budynku jednorodzinnego o pow. Ogrzewanej 150 m² w standardzie WT 2017, wraz z kosztami przygotowania ciepłej wody użytkowej dla 4-osobowej rodziny.
Możliwości eksportu polskich urządzeń grzewczych
Polskie urządzenia grzewcze na biopaliwa stałe, dzięki swojej jakości oraz konkurencyjnej cenie, zyskują coraz większą popularność na rynkach europejskich. Według najnowszych danych w 2024 roku wartość eksportu kotłów na biomasę z Polski wyniosła około 1,2 miliarda złotych, co oznacza wzrost o 18% w porównaniu do roku poprzedniego. Głównymi odbiorcami polskich urządzeń pozostają kraje skandynawskie, Niemcy oraz Francja, które łącznie odpowiadają za ponad 60% całego eksportu.
Kluczowym atutem polskich producentów jest zdolność dostosowania się do wymagań regulacyjnych w różnych krajach Unii Europejskiej. Polska jest obecnie jednym z największych eksporterów kotłów na pelety w Europie Środkowo-Wschodniej. Szczególną popularność zyskują urządzenia klasy premium, spełniające najbardziej rygorystyczne normy emisji, które cieszą się dużym uznaniem na rynkach zachodnioeuropejskich. Ponadto rozwój certyfikacji, takich jak znak CE i testy zgodności z normą PN-EN 303-5, pozwala na budowanie zaufania wśród międzynarodowych partnerów.
(2).jpg)
Eksport urządzeń grzewczych wspiera także dynamiczny rozwój branży logistycznej oraz korzystne położenie geograficzne Polski, co umożliwia szybki transport produktów na kluczowe rynki zbytu. Prognozy wskazują, że do 2026 roku wartość eksportu może wzrosnąć nawet o kolejne 25%, co stawia Polskę w gronie liderów europejskiego rynku urządzeń na biomasę.
Warto zauważyć, że polscy producenci coraz częściej inwestują w badania i rozwój, aby tworzyć innowacyjne urządzenia, które odpowiadają na potrzeby nowoczesnych odbiorców. Technologie inteligentnego sterowania oraz integracja z systemami OZE, takimi jak instalacje fotowoltaiczne, znacząco zwiększają atrakcyjność eksportową polskich produktów. Zwiększenie eksportu polskich urządzeń grzewczych może przyczynić się do umocnienia pozycji kraju na mapie europejskiej transformacji energetycznej.
Rekomendacje dla rynku urządzeń OZE w Polsce i podsumowanie
Polski rynek urządzeń OZE opartych na biopaliwach stałych dynamicznie się rozwija, co jest wynikiem rosnącego zainteresowania technologiami niskoemisyjnymi oraz wsparcia ze strony programów rządowych, takich jak "Czyste Powietrze". Biopaliwa stałe, takie jak pelety, brykiety i drewno kawałkowe, stanowią kluczowy element transformacji energetycznej, wpisując się w politykę dekarbonizacji Unii Europejskiej. Polska odgrywa ważną rolę w produkcji i eksporcie kotłów na biopaliwa stałe, oferując wysokiej jakości urządzenia, które cieszą się popularnością zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. Innowacyjne technologie, takie jak automatyczne podajniki paliwa czy zaawansowane systemy sterowania, zwiększają efektywność energetyczną tych urządzeń, co przyczynia się do ich sukcesu.
W 2024 roku liczba wniosków o dotacje na kotły na biomasę wzrosła, zwłaszcza w okresach zimowych i wiosennych, co sugeruje silne sezonowe zapotrzebowanie na tego typu technologie. Wprowadzenie obowiązku wyboru urządzeń z Listy Zielonych Urządzeń i Materiałów (ZUM) dodatkowo podniosło jakość oferowanych produktów, co zyskało zaufanie konsumentów. Wraz z rozwojem branży i większą stabilizacją cen pelletu, rynek ten ma szansę na dalszy wzrost, w tym na polu eksportu, gdzie polskie urządzenia zdobywają coraz większe uznanie.
Dla dalszego rozwoju rynku OZE na biopaliwa stałe w Polsce, kluczowe będą następujące działania:
- Kontynuacja wsparcia finansowego: Istotne jest utrzymanie stabilnych i przewidywalnych dotacji w ramach programów takich jak "Czyste Powietrze". Programy te nie tylko stymulują popyt na technologie OZE, ale także umożliwiają konsumentom korzystanie z nowoczesnych i bardziej ekologicznych rozwiązań grzewczych. Wsparcie finansowe powinno obejmować zarówno gospodarstwa domowe, jak i sektor przemysłowy, promując szersze zastosowanie biopaliw stałych.
- Edukacja konsumentów: Wzrost świadomości na temat korzyści płynących z wykorzystania technologii niskoemisyjnych może przyspieszyć ich wykorzystywanie. Konieczne jest intensyfikowanie działań edukacyjnych, aby wyjaśniać zalety i oszczędności związane z użytkowaniem urządzeń na biopaliwa stałe oraz ich pozytywny wpływ na środowisko.
- Inwestycje w badania i rozwój: Polscy producenci powinni kontynuować inwestycje w innowacyjne technologie, takie jak integracja systemów OZE (np. z instalacjami fotowoltaicznymi) oraz inteligentne systemy sterowania urządzeniami grzewczymi. Tego typu rozwiązania zwiększają konkurencyjność na rynkach międzynarodowych i przyciągają bardziej wymagających klientów.
- Promocja eksportu: Polska już teraz jest jednym z liderów eksportu urządzeń grzewczych na biomasę w Europie Środkowo-Wschodniej. Wspieranie działań związanych z certyfikacją, dostosowaniem do wymagań różnych rynków oraz promocją urządzeń na międzynarodowych targach może przyczynić się do dalszego wzrostu eksportu. Kluczowe będzie również zwiększenie współpracy z partnerami międzynarodowymi i udział w projektach badawczo-rozwojowych.
- Zrównoważona polityka regulacyjna: Niezbędne jest wprowadzenie przewidywalnych i stabilnych ram regulacyjnych, które wspierają rozwój rynku urządzeń na biopaliwa stałe. Polityka powinna uwzględniać konieczność dostosowania do unijnych wymogów w zakresie efektywności energetycznej i redukcji emisji, jednocześnie chroniąc interesy krajowych producentów.
Realizacja tych rekomendacji pozwoli na dalszy rozwój polskiego sektora OZE, przyczyniając się do zrównoważonego wzrostu gospodarczego, zwiększenia eksportu oraz poprawy jakości powietrza i ochrony klimatu.
dr Marta Jach-Nocoń
Od 20 lat zajmuje się odnawialnymi źródłami energii, procesami spalania w kotłach małej mocy oraz jakością biopaliw stałych. To właśnie w tej dziedzinie zdobyła tytuł doktora nauk ścisłych i przyrodniczych. W trakcie swojej kariery zawodowej nadzorowała i kontrolowała pracę Laboratorium Rzeczywistego Spalania Paliw Stałych. W ramach licznych projektów prowadziła analizy i testy mające na celę optymalizację procesów spalania i poprawę efektywności energetycznej urządzeń grzewczych wykorzystujących odnawialne źródła energii. Jej praktyczne podejście do nauki pozwoliło na skuteczne łączenie teorii z praktyką. Dzięki publikacjom naukowym z zakresu przemysłu grzewczego przyczyniła się do wprowadzenia na rynek europejski innowacyjnych produktów OZE.
Literatura:
- Forum Energii, "Odnawialne źródła energii w ciepłownictwie", 2020.
- IGUOZE, "Ekspertyza na temat rynku urządzeń grzewczych", 2024.
- Kubica, K., "Clean Combustion of Solid Fuels", 2018.
- Starościk, M., "Raport: Rynek Urządzeń Grzewczych 2021", SPIUG, 2022.
- Czyste Powietrze, "Informacje prasowe i komunikaty", 2024.
- Sambudrol, "Trendy na rynku urządzeń grzewczych w Polsce", 2024.
- De Dietrich, "Podsumowanie rynku urządzeń grzewczych w III kwartale 2024 roku", 2024.
