Muzeum Mikołaja Kopernika kieruje do rąk czytelników publikację Piece kaflowe w zbiorach muzealnych w Polsce, stanowiącą zbiór referatów wygłoszonych na konferencji, która odbyła się w dniach 5-7 września 2008 roku we Fromborku. Było to pierwsze spotkanie w Polsce, dotyczące tego zespołu zabytków, zakończone objazdem naukowym ukazującym bogactwo pieców kaflowych zachowanych w muzeach Warmii i Mazur.
Do udziału w konferencji zaproszono muzealników, konserwatorów ceramiki, pracowników Służb Ochrony Zabytków, przedstawicieli instytucji naukowych, którzy zaprezentowali referaty i komunikaty dotyczące problematyki związanej z ekspozycją, konserwacją, rekonstrukcją i dokumentacją pieców kaflowych, a także producentów współczesnych urządzeń grzewczych oraz redakcję kwartalnika „Świat Kominków”, pisma prezentującego urządzenia grzewcze i wiedzę na ich temat.
Na konferencji wystąpili przedstawiciele instytucji muzealnych z różnych regionów Polski: Warmii i Mazur, Pomorza, Wielkopolski, Śląska, Małopolski, Mazowsza i Ziemi Łódzkiej. Reprezentowane były różne typy muzeów: narodowe (z Krakowa, Przemyśla, Warszawy), regionalne i miejskie (z Elbląga, Słupska, Krokowej), etnograficzne i skanseny (z Torunia, Olsztynka), a także muzeum gromadzące zabytki architektury (z Wrocławia) czy muzeum biograficzne (z Fromborka). Swoje wystąpienia mieli również muzealnicy, których instytucje mieszczą się w zamkach czy pałacach, (muzeum w Wilanowie, Rogalinie, Malborku, Kwidzynie, Dobrzycy), a także we wnętrzach kamienic miejskich (Dom Uphagena w Gdańsku) lub w dawnych rezydencjach fabrykanckich (Pałac Herbsta w Łodzi). Przedstawiono materiały koncentrujące się wokół problemów jednego obiektu (np. piec z Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, czy muzeum Etnograficznego w Toruniu), ale także zaprezentowano niezwykle interesujące materiały dające przegląd zasobów muzeów na Śląsku lub w wybranych muzeach Wielkopolski Przedstawiono materiały na temat manufaktur pieców - historycznej, w Zespole Pałacowo-Parkowym Muzeum Wnętrz w Nieborowie i działającej współcześnie Manufaktury Pałac Nakomiady k. Kętrzyna. Na fromborskim spotkaniu głos zabierali także właściciele zakładów zduńskich i przedstawiciele firm stawiających zabytkowe piece w muzeach, swoje opinie przedstawili też pracownik naukowy PAN w Warszawie, zajmujący się tematyką pieców, a także nauczyciel akademicki z UMK w Toruniu, podnosząc problematykę konserwatorską pieców i kafli.
Choć w Polsce, a zwłaszcza w niektórych jej regionach (takich jak Warmia, Mazury, Pomorze, czy Śląsk) zachowało się ogromne bogactwo zabytkowych pieców, wciąż nie są one cenione jako pełnowartościowe zabytki. Muzea nie podejmują szerzej tego tematu, mimo że w wielu z nich kafle stanowią część wystaw stałych. Kompletnych pieców zestawionych na ekspozycjach muzealnych jest stosunkowo niewiele, choć znajdują się one często w zasobach inwentarzowych. Więcej pieców udostępniają zwiedzającym muzea, które funkcjonują jako zespoły pałacowe, ale i tu piece dopełniają raczej wyposażenia wnętrz, bez odpowiednio opracowanej informacji przybliżającej wiedzę na ich temat. Niestety, nie istnieje w Polsce muzeum nakierowane wyłącznie na gromadzenie kafli i pieców, podczas gdy w Niemczech taka placówka funkcjonuje od około stu lat. (Ofen- un Keramikmuseum w Velten pod Berlinem).
Odczuwa się niedostatek publikacji, wystaw i konferencji dotyczących problematyki pieców kaflowych, zwłaszcza tych, które powstały od połowy dziewiętnastego do połowy dwudziestego wieku. Chlubnym wyjątkiem są warsztaty kaflarskie, organizowane początkowo przez Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, następnie przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie. W ostatnich latach muzea zorganizowały kilka wystaw podejmujących omawianą tematykę: w Muzeum Okręgowym w Toruniu, w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, w Muzeum Zamkowym w Malborku, w Muzeum Zamku w Chudowie, w Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie, w Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, czy Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu. Pomimo tych inicjatyw, podnoszonych coraz liczniej przez środowiska muzealne, ciągle nie ma w Polsce odpowiedniego forum, gdzie tego rodzaju działania byłyby szerzej omawiane. Unikalnym wydarzeniem była międzynarodowa konferencja pt. Średniowieczne i nowożytne kafle. Regionalizmy, podobieństwa, różnice zorganizowana przez Muzeum Podlaskie w Białymstoku w Supraślu w 2007 r. Kontynuację podjętego tematu stanowiła konferencja zorganizowana we Fromborku w 2008 r., w miejscu (co warto podkreślić) jak najbardziej stosownym, ze względu na zachowane tu ogromne bogactwo zabytkowych urządzeń grzewczych, kolekcję kafli w zasobach muzeum, a także prowadzone przez pracowników muzeum badania w dziedzinie historii sztuki zduńskiej.
Fromborska konferencja zapisała się jako pierwsze tego typu spotkanie w Polsce. Mamy nadzieję, że podobnie pokonferencyjna publikacja przejdzie do historii jako pierwsza próba przedstawienia problematyki ekspozycji, restauracji, konserwacji i dokumentacji pieców kaflowych w zasobach muzeów polskich
Dr Maria Dąbrowska Instytut Etnologii i Archeologii PAN w Warszawie
Jagoda Semków, Weronika Wojnowska Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku
